گفتوگو با احسان حیات داودی، برادر زندهیاد آنیتا (حدیث) حیات داودی، از جانباختگان پرواز ۷۵۲
رسانهٔ همیاری – ونکوور
ژانویهٔ سال گذشته، در دو شمارهٔ پیاپیِ «رسانهٔ همیاری»، یعنی شمارههای ۹۸ و ۹۹، تا جای ممکن به خبرها و موضوعات مربوط به فاجعهٔ سرنگونکردن هواپیمای اوکراینی و کشتهشدن ۱۷۶ انسان بیگناه، پرداختیم و نیز طی یکسال گذشته با انتشار مطالب و گفتوگوهای مختلف، تحقیقات انجامشده در روشنشدن حقایق و روند دادخواهی را دنبال کردهایم. همچنین هشتم ژانویهٔ امسال، در سالگرد این فاجعه، در کنار مقامات و نهادهای سیاسیِ فدرال، استانی و شهری کانادا و همچنین فعالان اجتماعی و سیاسی جامعهٔ ایرانی-کانادایی با همدردی و همبستگی با بازماندگان قربانیان پرواز ابدی ۷۵۲ یاد عزیزانی را که در این پرواز از دست دادیم، گرامی داشتیم. حال پس از گذشت یکسال از این فاجعهٔ دردناک، تصمیم داریم تا جای ممکن با بازماندگان و خانوادههای مسافران این پرواز صحبت کنیم و ببینیم پس از گذشت این مدت چه میکنند، چطور روزگار میگذرانند و خواستهشان چیست. با گذشت بیش از یکسال، بسیاری از بازماندگان هنوز هم مایل نیستند از آنچه بر سر خودشان و عزیزانشان آمده است، چیزی بگویند. تلاش ما این است که تا جای ممکن پای صحبت آندسته از بازماندگانی که برای گفتوگو آمادگی دارند، بنشینیم. در شمارهٔ ۱۲۶، با خانم بهشته رضاپور، مادر زندهیاد بهاره کرمیمقدم، در شمارهٔ ۱۲۸، با خانم ژاله معینی، خواهر زندهیاد محمد معینی، در شمارهٔ ۱۲۹ با خانم منظر ضرابی، مادر زندهیاد سهند صادقی و زندهیاد الوند صادقی، مادر همسر زندهیاد نگار برقعی و مادربزرگ زندهیاد سوفی امامی، در شمارهٔ ۱۳۱ با خانم اعظم سلمانی، مادر زندهیاد شهرزاد هاشمی و مادربزرگ زندهیاد مایا زیبایی، که همگی ساکن ایراناند، در شمارهٔ ۱۳۲ با آقای حبیب حقجو، پدر زندهیاد سحرناز حقجو و پدربزرگ زندهیاد السا جدیدی، ساکن تورنتو، در شمارهٔ ۱۳۳ با خانم مرجان ربیعی، مادر زندهیاد پگاه صفرپور کلور، ساکن ایران و در شمارهٔ ۱۳۶ با خانم عظمت اژدری، خواهر زندهیاد غنیمت اژدری، ساکن لندن گفتوگو داشتیم، در این شماره با آقای احسان حیات داودی، برادر زندهیاد آنیتا (حدیث) حیات داودی، گفتوگویی داشتهایم که توجه شما را به آن جلب میکنیم. همهٔ این گفتوگوها از طریق این لینک در دسترساند:
https://bit.ly/Hamyaari-PS752Families
شایان ذکر است که گفتوگو با آقای حیات داودی در تاریخ ۳۰ ژوئن ۲۰۲۱ برای درج در نسخهٔ چاپی شمارهٔ ۱۳۷ رسانهٔ همیاری مورخ ۹ژوئیهٔ ۲۰۲۱ تنظیم شده است و تحولات پس از این تاریخ در آن انعکاس نیافته است.
با سلام خدمت شما آقای حیات داودی عزیز، از وقتی که به ما دادید و دعوتمان را برای این گفتوگو پذیرفتید، بسیار سپاسگزاریم. ضمن عرض تسلیت دوباره برای ازدستدادن خواهر عزیزتان، لطفاً خودتان را معرفی بفرمایید و سپس دربارهٔ خواهرتان که در فاجعهٔ سرنگونی هواپیمایی اوکراین از دست دادهاید، برایمان بگویید. چه سالی به کانادا مهاجرت کردند؟ علائق ایشان چه بود و در چه زمینهای فعالیت داشتند؟
قبل از هر چیزی میخواهم از شما بابت توجهتان به بازماندگان تشکر کنم. من احسان، تنها برادر آنیتا یا همان حدیث حیات داودی هستم. آنیتا در سال ۲۰۱۸ موفق به دریافت دو بورس از دانشگاه موناژ استرالیا و وسترن کانادا شد که این در واقع ثمرهٔ سالها تلاش و هفت مقالهٔ او بود، او در نهایت با این امید که احتمال گذراندن زندگی با خانواده در کانادا محتملتر از استرالیاست، دانشگاه وسترن در شهر لندن، انتاریو را انتخاب کرد و در رشتهٔ مهندسی متالورژی و پروژهٔ مس شروع بهکار کرد. رؤیای او همیشه رسیدن به بالاترین مراتب علمی-پژوهشی بود که تا حد زیادی هم همیشه در آن موفق بود.
فقدان خواهرتان چگونه بهلحاظ روحی و روند زندگی روزمره، شما و دیگر اعضای خانواده و نزدیکانتان را تحت تأثیر قرار داده است؟
واقعیت این است که ما در ۱۸ دی ماه گمشدهایم. نه میشنویم، نه میتوانیم ببینیم و نه معنای زندگی را میفهمیم. باور کنید ما هر روز صبح با صدای گریهٔ خودمان بلند میشویم. کلمات بسیار کوچکاند برای توصیف آنچه بر ما میگذرد.
اگر اقداماتی اعم از تأسیس انجمن خیریه یا اهدای بورس تحصیلی یا مواردی از این دست برای گرامیداشت یاد و خاطرهٔ خواهرتان انجام دادهاید یا در فکر انجام آن هستید، لطفاً بفرمایید.
ما در راستای آرزوی خواهرم که هیچگاه محبتش را از بچههای کوچک دریغ نمیکرد، در روستای محرومی از توابع استان بوشهر، اقدام به طی مراحل ساخت مدرسهای با نام دکتر حدیث حیات داودی کردهایم.
آیا با سایر بازماندگان قربانیان سرنگونی هواپیمای اوکراینی ارتباط دارید؟ اگر پاسخ مثبت است، این ارتباط چطور به شما کمک کرده است؟
بله، ولی متأسفانه بهخاطر شرایط خاص حاکم و شرایط خاص خانوادهٔ خودمان ارتباطات قویای وجود ندارد، اما در نهایت شنیدن صدای آنها حتی در صفحات مجازی بدون شک تسکینی است.
بیش از ۱۷ ماه از این فاجعهٔ بسیار تلخ گذشته است. در طول این مدت، آیا هیچ تماسی از سوی مسئولان بررسیکننده در ایران، کانادا یا اوکراین با شما گرفته شده است؟ آیا هیچ گزارشی از روند دادرسیِ این پرونده در اختیار شما قرار داده شده است؟
خیر، متأسفانه هیچ گزارشی را تا امروز بهصورت خصوصی در اختیار نداشتهایم و اطلاعاتمان تنها از طریق همان فضای عمومی است. کسی از مقامات کانادایی یا اوکراینی مرتبط با ایرلاین با ما تماسی نداشته است. تمام گزارشات را از طریق رسانهها خواندهایم و اطلاع دقیقی از پروندهٔ در جریان قوهٔ قضاییهٔ ایران نداریم. در این مدت تنها مقامات جمهوری اسلامی تماس گرفتهاند، که آن هم تنها مرتبط میشده است به تسخیر مراسممان. عملاً اینگونه بگویم که تماسهای مسئولان ایران تنها بهدلیل دخالت در اجرای مراسم در قالب پروتکلهای حکومت بوده است و البته گوشزدهایی مبنی بر مصاحبهنکردن یا سکوتکردن و لاغیر.
اواخر فوریهٔ امسال گزارش خانم اگنس کالامارد، گزارشگر ویژهٔ سازمان ملل متحد در امور اعدامهای فراقضایی و خودسرانه، دربارهٔ روند رسیدگی مراجع قضایی ایران به پروندهٔ سرنگونیِ پرواز ۷۵۲ منتشر شد که در آن به موارد مهمی اشاره شده بود. از جمله اینکه «بهنظر میرسد برخی مدارک از بین رفته باشد» یا «مقامهای ایرانی هنوز «فراتر از هرگونه تردید منطقی» ثابت نکردهاند که هواپیما را بهطور عمدی هدف قرار ندادهاند.» آیا شما این گزارش را دیدهاید؟ نظرتان دربارهٔ آن چیست؟
بله، من این گزارش را بارها خواندهام و متأسفانه بسیار غمانگیز است که ما در جامعهای زندگی میکنیم که در آن انسان هیچگونه حقوقی ندارد. این گزارش نشان راستآزمایی اظهارات تمام کسانی است که در حکومت اسلامی ایران بههر دلیلی مورد توحش و بیعدالتی قرار گرفتهاند، که بهگونهای، هواپیمای اوکراینی در کنار آبان ۹۸ بزرگترین نمایش رقتانگیز حکومت بود و پرده از حقایق زیادی برای همگان برداشت و بر خواهد داشت، البته اینکه همان زمان که با لودر به جان پاکسازی صحنهٔ جرم افتادند، خیلی فرضیهها به نظریه تبدیل شدند.
نظر شما راجع به گزارش نهایی ایران دربارهٔ فاجعهٔ سرنگونی هواپیمای اوکراینی که در ماه مارس گذشته منتشر شد، چیست؟
بهنظر من آن گزارش بهگونهای تمسخر جامعهٔ خانوادهها و مردم ایران بود و بهگونهای دیگر نمکپاشیدن بر زخم خانوادهها و هیچ بُعد حقیقی و قابل قبولی نداشت، جز پافشاری بر دروغ و پنهانکاری. البته چیز عجیبی هم نبود، چون سیستمی که میتواند سه روز به مردمش علناً دروغ بگوید، دیگر نوشتن این قبیل گزارشات برایش بدیهی است.
چندی پیش فایل صوتی گفتوگوی جواد ظریف، وزیر امور خارجهٔ ایران، منتشر شد که بخشی از آن دربارهٔ گفتوگوهای جلسهٔ شورای امنیت ملی پس از شلیک به پرواز ۷۵۲ است. آیا این گفتوگو را شنیدهاید؟ نظر شما دربارهٔ آن چیست؟
متأسفانه این گفتوگو از یکی از نمایندگان بلندپایهٔ حکومت اسلامی بیشتر از همیشه نشانگر برنامهریزی قبلی برای شلیک به هواپیما بود. آقای ظریف یکبار با خندههای منفورشان و اینبار اینگونه، برنامهریزی و نیت قبلی حکومت را بیان کرد.
میخواهم بگویم که این رفتارها از سوی مسئولان بیشتر از هر چیزی نشانگر حقایق موجودیت خودشان است، موجودیتی که در گرو رقمزدن عملیاتی اینچنین است، البته هواپیمای اوکراینی موردی نیست که بتوانند بهسادگی از زیر مسئولیتی که خانوادهها تا آخرین نفس پیگیرشاند، شانه خالی کنند.
بهتازگی محسن بهاروند، معاون امور حقوقی و بینالمللی وزارت امور خارجهٔ ایران، اعلام کرد که تعدادی از خانوادههای جانباختگان غرامت دریافت کردهاند، آیا با شما یا خانوادههایی که میشناسید، چنین صحبتی شده است و اگر شده است، پاسخ شما چه بوده است؟
بله، چندی پیش با ما در این مورد تماس گرفته شد و طبعاً پاسخ ما روشن است. اول اعتراف به حقایق و اینکه چرا کشتید؟ و این مسئله بسیار بدیهی است که قبل از آشکارشدن جزئیات این حادثه و محکومیت آمران و عاملان، صحبت راجع به غرامت هیچ معنایی ندارد و بیتردید پاسخ ما نیز به آنها جز این نبود و ایران باید بداند اجازه و صلاحیت تعیین و قیمتگذاری بدون دادگاه بیطرف و عادل را ندارد.
در ۲۰ ماه مه، دادگاه عالی انتاریو پس از رسیدگی به شکایت ۴ خانواده از خانوادههای جانباختگان، در حکمی حمله به پرواز ۷۵۲ را عامدانه و اقدامی تروریستی دانست. نظر شما دربارهٔ این حکم چیست و فکر میکنید چنین حکمی چه کمکی به دادخواهی خانوادههای بازماندگان خواهد کرد؟
بدون شک این یک قدم بزرگ و قابلتوجه در این خصوص بود و نشانههایی از تمامیت تلاش خانوادهها در راستای افشای حقیقت برای دنیا بود، اما خب از بُعد مثبت روانی این حکم که بگذریم، همهٔ ما میدانیم که در نهایت این موفقیت کافی نیست و ما امیدواریم که مستقیماً با کمک دولتها در دادگاهی پربینندهتر و بلندپایهتر شاهد قضاوت عادلانه باشیم، دادگاه لاهه جایی است که ما انتظار قضاوت را میکشیم و ایمان داریم دیر یا زود این اتفاق رقم خواهد خورد، اما دادگاه انتاریو هم قدم بسیار روبهجلویی بود و اندکی تسکین برای ما.
اواخر ماه مه سازمان دیدبان حقوق بشر در گزارشی از آزار و شکنجهٔ تعدادی از اعضای خانوادههای جانباختگان پرواز ۷۵۲ خبر داد. نظرتان دربارهٔ این گزارش چیست؟ آیا اعضای خانوادهٔ شما یا خانوادههایی که میشناسید، مورد آزار و اذیت یا شکنجه قرار گرفتهاند؟
این خبر بسیار دردناک و غمانگیز بود، متأسفانه من بهعلت اینکه در حال حاضر در ایران زندگی میکنم و با توجه به کنترل و خفقانی که اینجا وجود دارد، نمیتوانم همهچیز را توصیف کنم، اما همینقدر میتوانم بگویم که این گزارش صحت دارد و بدون شک چیزی بدون مستندات هیچگاه اعلام نمیشود، ما عمیقاً این گزارش را لمس کردهایم.
اوایل ماه ژوئن، چهار کشور کانادا، سوئد، اوکراین و بریتانیا در ارتباط با پروندهٔ پرواز ۷۵۲ علیه ایران ادعای خسارت کردند. آیا شما این بیانیه را دیدهاید؟ آیا درخواستهای مطرحشده در این بیانیه با خواستههای شما بهعنوان عضو خانوادهٔ یکی از جانباختگان همراستاست؟
بله، خواستههای این بیانیه بسیار باارزش بود، اما همانطور که در آن بیانیه هم اعلام شده، اول از هرچیز برای ما روشنشدن حقایق حائز اهمیت است، اینکه چرا باید انسانهای بیگناه، سپر بقای یک حکومت شوند، آن هم به فجیعترین حالت ممکن. معنای غرامت برای ما آشکارشدنِ حقایق است.
با پایانیافتن انتخابات در ایران، ابراهیم رئیسی بهعنوان رئیسجمهور بعدی ایران معرفی شده است. بهنظر شما این امر چه تأثیری بر روند رسیدگی به پروندهٔ شلیک به پرواز ۷۵۲ خواهد داشت؟
واقعیت این است که انتصاب هیچ شخصی، در هیچ مقامی در جمهوری اسلامی نمیتواند تأثیر خاصی بر روال پروندهای داشته باشد. علیالخصوص در مسائل قضایی و امنیتی، چرا که ایدئولوژی حکومت به هر چیزی، از جمله جان انسانها و عدالت، ارجحیت دارد. از بُعدی دیگر هم، زمانی که به پیشینهٔ آقای رئیسی در مناصب مختلف که نگاه کنید، چشمانتان سیاهی میرود؛ از اعدامهای سهدقیقهایِ سال ۶۷ گرفته تا آبان ماه و هواپیمای اوکراینی و البته نوید افکاریها. متأسفانه مردم ایران بیش از ۴۰ سال است روی سرسرهٔ انقلاب با سرعت بهسمت قهقرا در حال حرکتاند و آمدورفت افراد تنها اندکی در سرعت سقوطشان تأثیرگذار است. حالا شخصی که در شب تاریک ۸ ژانویه بر صندلی شورای امنیت تکیه زده بود و در این جنایت نقش مستقیمِ متهم را دارد، بدون شک انتصابش در قوهٔ مجریه در پروندهٔ پرواز ۷۵۲ تأثیر منفی کمی نخواهد داشت.
در نهایت بهنظر من انتصاب این شخص، دور جدیدی از لاپوشانیها و سنگاندازیها در روند دادخواهی پروندهٔ پرواز ۷۵۲ پیش خواهد آورد که متأسفانه این چیز تازهای نیست و خانوادهها و البته مردم ایران بیشتر از هر زمان از رویهٔ حکومت آگاهاند و به بر سر کار آمدن او توجهی نخواهند داشت.
هفتهٔ گذشته دولت کانادا گزارش تحلیلی خود را دربارهٔ پروندهٔ سرنگون کردن پرواز ۷۵۲ منتشر کرد. موارد زیادی در این گزارش ۹۸ صفحهای مورد توجه قرار گرفته است. از جمله در این گزارش آمده است که «تیم تحقیقات جنایی کانادا مشخص کرده است كه ایران در ارائهٔ توضیح موثق دربارهٔ چگونگی و دلیل سقوط پرواز PS752 توسط سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، کاملاً كوتاهی کرده است. در حالی که تیم تحقیقات جنایی هیچ مدرکی مبنی بر سرنگونی پرواز PS752 با نقشهٔ قبلی پیدا نکرده است، این موضوع بههیچوجه رافع مسئولیت ایران در قبال مرگ ۱۷۶ انسان بیگناه نیست.» در بخش دیگری آمده است: «مقامات غیرنظامی و نظامی ایرانی با تصمیمات، اقدامات و قصور خود مسئولیت تمام و کمال را بر عهده دارند. پرواز PS752 بهدلیل بیمسئولیتی، بیلیاقتی و بیتوجهی به زندگی انسانها، سرنگون شد.»، علاوه بر این جاستین ترودو، نخستوزیر کانادا، در مقدمهٔ این گزارش نوشته است: «اگر مذاکرات با ایران نتیجهٔ قابلقبولی برای کانادا بهنمایندگی از خانوادهها نداشته باشد، همهٔ گزینههای موجود از جمله مراجعه به دیوان بینالمللی دادگستری را دنبال خواهیم کرد.»، آیا شما این گزارش را خواندهاید. نظر شما دربارهٔ مواردی که اشاره کردیم و همچنین بقیهٔ بخشهای این گزارش چیست؟ نظرتان دربارهٔ واکنش محسن بهاروند، سخنگوی وزارت خارجهٔ ایران، به این گزارش که گفته است از ارجاع احتمالی این پرونده به دادگاه لاهه بیمی ندارد، چیست؟
من این گزارش را بارها مرور کردهام. برخلاف دیدگاه عدهای که معتقدند این گزارش آنطور که باید نبوده است، من معتقدم مطالب این گزارش بسیار واقعبینانه بیان شده است و تمام احتمالات زیر ذرهبیناند، اما اینکه قاطعیت در بیان این گزارش وجود ندارد کمی دلسردکننده است، که بهنظر عجیب نیست چون در سطح دولتها زمانی قاطع میشود چیزی را بیان کرد که ابزار و مستندات کافی را در دست داشته باشند که خب همهٔ ما میدانیم تمام شواهد کتبی و فیزیکی این حادثه تا حد زیادی توسط جمهوری اسلامی نابود یا پنهان شده است و در سطح بینالمللی بدون شک استناد به شواهدِ صرفاً عینی، نمیتواند دلیل کافی برای قاطعیت در بیانات یک گزارش باشد. هرچند که آقای ترودو بهصراحت به گزینههای در دسترسش اشاره کرد و این امیدوارکننده است.
دربارهٔ آقای بهاروند هم باید بگویم که صحبتهایشان کاملاً بیانگر سیاست بچهگانهٔ جمهوری اسلامی است که عملاً میگوید ما زبانی جز زبان زور را نمیفهمیم. وقتی به پیشینهٔ رفتارهای جمهوری اسلامی در قبال این جنایات نگاه میکنیم، متوجه میشویم که همیشه برخوردشان نسبت به جرایمشان همینگونه بوده که این هم متأسفانه بهخاطر عدم برخوردهای جدی دولتها و لابیهای مالی حکومت در کشورهاست. حکومت ایران در این سالها بارها نشان داده است که فقط در بزنگاههای تاریخی آمادهٔ نوشیدن جام زهر است و قبل از آن همچون بچهای گستاخ رفتار خواهد کرد.
خواستهٔ شما بهعنوان یکی از بازماندگان قربانیان این فاجعه چیست؟
خواستهٔ ما روشن است؛ ما بهدنبال حقیقتایم و دادخواهِ خون بهناحق ریختهشدهٔ خواهرم و خواهان پاسخ به سؤالاتی واضح و بدیهی که دانستنشان کمترین حق ماست.
جامعهٔ ایرانی کانادا چه کمکی میتواند در دادخواهی به شما بکند؟ چه انتظاری از آنها دارید؟
بدون شک هیچ فردی در ایران نمیتواند آنگونه که باید صدایش را بلند کند، اما کسانی که در کانادا هستند مسئولیت سنگینتری دارند و توقع میرود در راستای رسیدن به عدالت تمام همکاریشان را بکنند، چرا که اگر امروز ما با کمک یکدیگر دادخواه نباشیم، چه تضمینی وجود دارد که این قبیل حوادثِ ازپیشطراحیشده دامان عزیزانِ دیگر ایرانیان را نگیرد، چه تفاوتی است بین تکتک ما؟
تنها نقطهٔ قوت ما انسانها در برخورد با این رفتارهای ضدِانسانی، اتحاد و همدلیمان در راستای دادخواهی و افشای حقایق است و اگر جز این باشد، بیشک دوباره فردا اتفاقی مشابه گریبانگیر عزیز دیگری میشود.
ما میخواهیم که با کمک تمام جوامع ایرانی اعم از ایرانی-کانادایی آخرین حلقهٔ زنجیر جنایت علیه هموطنانمان باشیم.
اگر صحبت دیگری دارید، لطفاً بفرمایید.
من در پایان میخواهم بگویم که خواهرم آنیتا با سختی و مشقت بسیار توصیفنشدنی به جایگاهش رسید، سختیهایی که بیانش هم ساده نیست و متأسفانه در نهایت با فجیعترین حکایت، دفتر رازآلود زندگیاش را بستند.
متأسفانه آنیتا در کانادا کسی را ندارد که آنگونه که باید، پیگیر کمترین حقوق خودش و خانوادهاش باشد و حتی در ایران نیز جز برادرش کسی چنین قابلیتی را ندارد.
اما متأسفانه طی مسائلی دولت کانادا از تمامی حق و حقوق خانوادهٔ آنی عبور کرده است و علیرغم تمام تلاش ما برای ارتباط با مسئولین بلندپایهٔ مرتبط با حادثه، مورد هیچ توجهی قرار نگرفتهایم و بهروایتی در ایران قربانی شدیم و در کانادا مجازات، و این بخش دردناک دیگری است از این حکایت غمانگیز.
ما حتی تا امروز نهتنها مسائل حقوقی و حقیقی خواهرم را نتوانستیم پیگیری کنیم، بلکه از داشتن کمترین حق یعنی داشتن وسایل شخصی، مسائل دانشگاهی که بسیار برایمان باارزشاند، بازماندهایم. ما بارها به مقامات ایمیل زدهایم، اما هیچکدام به شرایط خاص ما عملاً توجهی نداشتهاند. از اینرو، میخواهیم که شما صدای ما را به مسئولان مربوطه برسانید که دولت کانادا سهواً از حقوق خواهرم و خانوادهاش عبور نکند. باورکردنی نیست که میان تمام مسافران و خانوادههایشان، تنها آنیتا (حدیث) و خانوادهٔ کوچکش از سوی کانادا نادیده گرفته شوند.
با آرزوی صبر و بهامید بهسرانجامرسیدن دادخواهی شما، بار دیگر از وقتی که برای این گفتوگو گذاشتید، بسیار سپاسگزاریم.